W 2025 roku program Czyste Powietrze przeszedł istotne zmiany, obejmujące m.in. wprowadzenie operatorów, których zadaniem jest wsparcie beneficjentów na każdym etapie ubiegania się o pomoc pieniężną. Nowa funkcja ma głównie na celu uproszczenie formalności i zwiększenie skuteczności realizowanych inwestycji.
Pod koniec lutego w siedzibie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odbyło się spotkanie z przedstawicielami gmin, podczas którego omówiono zakres obowiązków operatorów oraz zasady ich wynagradzania. W artykule przybliżymy rolę tych podmiotów, ich zadania oraz wpływ na realizację programu w 2025 roku.
Zmiany w “Czystym Powietrzu”
W 2025 roku program „Czyste Powietrze” został poddany gruntownej modernizacji, której głównym celem jest skuteczniejsze wsparcie osób dotkniętych ubóstwem energetycznym. Nowe zasady koncentrują się na precyzyjnym kierowaniu środków do gospodarstw domowych, które rzeczywiście potrzebują wsparcia w poprawie efektywności energetycznej swoich budynków.
O dofinansowanie mogą od teraz ubiegać się właściciele i współwłaściciele budynków, których izolacja cieplna wymaga ulepszenia. Właśnie te nieruchomości będą mogły uzyskać nawet 100% pokrycia kosztów termomodernizacji, o ile inwestycja przyniesie wyraźną poprawę ich efektywności energetycznej. Nowe regulacje wymagają również, aby właściciel budynku posiadał nieruchomość przez co najmniej trzy lata przed złożeniem wniosku.
Istotną modyfikacją jest powiązanie zakresu prac z wymaganym standardem energetycznym. Oznacza to, że realizowane inwestycje nie mogą być wybierane dowolnie – konieczne będzie przeprowadzenie takich działań, które finalnie doprowadzą budynek do określonego poziomu efektywności cieplnej, potwierdzonego odpowiednim dokumentem. Aby zapewnić właściwą realizację programu, proces ten będzie monitorowany przez operatorów, których zadaniem jest nadzór nad poprawnością wniosków oraz rozliczaniem przeprowadzonych inwestycji. Początkowo operatorami zostaną wybrane gminy, natomiast w kolejnych etapach system wsparcia może zostać rozszerzony.
Gminy jako operatorzy programu “Czyste Powietrze”
Od 2023 roku w województwach małopolskim i świętokrzyskim prowadzony jest pilotażowy program mający na celu ocenę skuteczności operatorów w nowym modelu wsparcia.
Testowane są zarówno zakres ich obowiązków, jak i sposób współpracy z beneficjentami. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie przyszłych działań do rzeczywistych potrzeb mieszkańców oraz eliminowanie potencjalnych zagrożeń związanych z niewłaściwą realizacją inwestycji.
Główną rolę w nowym systemie pełnią gminy, które jako pierwsze zostały wyznaczone na operatorów programu. Ich zadaniem jest nie tylko wsparcie beneficjentów w wyborze odpowiedniego dofinansowania, ale także nadzór nad prawidłowym przebiegiem inwestycji. Pracownicy urzędów pomagają mieszkańcom znaleźć optymalne rozwiązania, dostosowane do warunków budynku oraz sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. Ponadto prowadzą listy sprawdzonych wykonawców i audytorów, eliminując z nich podmioty, wobec których pojawią się sygnały o nieuczciwych praktykach.
W nowej odsłonie programu operatorzy odgrywają kluczową rolę w przyznawaniu najwyższego poziomu dofinansowania. Ich wsparcie jest szczególnie istotne dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym oraz tych, które mogą stać się celem nierzetelnych wykonawców.
Operatorzy programu “Czyste Powietrze” i ich zadania
W nowej odsłonie programu „Czyste Powietrze” operatorzy pełnią kluczową rolę w procesie przyznawania i rozliczania dofinansowań. Ich zadaniem jest kompleksowe wsparcie beneficjentów, począwszy od identyfikacji osób kwalifikujących się do programu, aż po nadzór nad realizacją prac termomodernizacyjnych i ich rozliczenie.
Operatorzy prowadzą także działania informacyjne, organizują spotkania i współpracują z instytucjami społecznymi, aby skutecznie dotrzeć do osób potrzebujących dofinansowania. Następnie analizują sytuację beneficjenta, określają zakres niezbędnych prac, wstępnie szacują koszty inwestycji oraz wysokość możliwej dotacji.
W kolejnym etapie operatorzy pomagają w przygotowaniu wniosku, wspierają w wyborze sprawdzonych wykonawców i instalatorów, a także dbają o koordynację całego procesu inwestycyjnego. Ustalają harmonogram realizacji działań, monitorują postęp prac oraz wspierają beneficjentów w gromadzeniu wymaganej dokumentacji.
Jednym z kluczowych obowiązków operatora jest kontrola poprawności realizowanych przedsięwzięć. Chociaż nie ponosi on odpowiedzialności za działania wykonawców, ma obowiązek monitorowania ich rzetelności i prowadzenia listy zweryfikowanych podmiotów. Ostatecznym etapem jest rozliczenie inwestycji, czyli dopilnowanie, aby wszystkie prace zostały wykonane zgodnie z wymogami programu, a dofinansowanie zostało właściwie rozliczone.
Obecnie trwają prace nad ustaleniem szczegółowych zasad finansowania operatorów. Planowane jest wprowadzenie systemu dwustopniowego wynagrodzenia, obejmującego wypłatę pierwszej transzy po podpisaniu umowy z WFOŚiGW, a drugiej po zakończeniu i rozliczeniu inwestycji.
